Cultura e lingua

«Center culturel dal Grischun»


Friedrich Nietzsche, Hermann Hesse, Thomas Mann, Rainer Maria Rilke, Ferdinand Hodler, Richard Wagner, Giovanni Segantini. Que chi tuna scu ün who is who da scriptuors, filosofs ed artists importants da pü bod es eir la glista culs noms dals viagiatuors, chi predschaivan l'Engiadina. Tuots haun tschercho e chatto co recreaziun e guarischun, distracziun, impuls artistics, sfidas sportivas ed alpinas.

L'Engiadina es hoz il center culturel dal Grischun. Grazcha la lingua rumauntscha, l'Italia limitrofa e la populaziun, chi'd es per granda part da lingua tudas-cha, vegnan insembel trais differentas culturas. Gallarias pitschnas, ma elegantas scu eir museums muossan üna selecziun d'ouvras d'art indigenas ed estras. Orchesters, patrimoni culturel mundiel UNESCO, tradiziuns scu Schlitteda e Chalandamarz ed ivents d'art d'ota qualited haun consolito l'Engiadina scu val d'art e cultura.

Rumauntsch - quarta lingua naziunela da la Svizra

Dals 200'000 abitants dal Grischun sun 65% da lingua tudas-cha, 17% da lingua rumauntscha, 11% da lingua taliauna e 7% d'otras linguas. Il rumauntsch es üna lingua cun püs idioms. A Zuoz vegn discurrieu impustüt rumauntsch e tudas-ch.

Üsaunzas


Chalandamarz

L'üsaunza la pü cuntschainta es il Chalandamarz. El s'ho mantgnieu grazcha a si'anteriura colliaziun cul cumanzamaint da l'an tenor il chalender romaun. Auncha hoz vegnan tschernidas e cumplettedas las autoriteds cumünelas da Zuoz il di da Chalandamarz. Il Chalandamarz vo inavous sül temp cha'ls Romauns regnaivan in Rezia. Cun quist'üsaunza cun rischs pajaunas s-chatschaivan noss perdavaunts ils noschs spierts. Chalandamarz vain festagio in püssas vschinaunchas dal Grischun rumauntsch. Il möd es però different d'üna vschinauncha a l'otra.

Causa las vastas dimensiuns da Zuoz e causa cha'ls iffaunts da la vschinauncha da Madulain vaun eir co a scoula cumainza il Chalandamarz a Zuoz già duos dis aunz ils 1. marz. Ils iffaunts da scoula vaun cun lur plumpas da ches'in chesa e s-chellan e chauntan per s-chatscher l'inviern our da mincha chantun. A partir dals 1. favrer vain eir schluppo la geischla. Duos dumengias aunz il Chalandamarz ho lö la "Prouva da Chalandamarz" chi'd es cuntschainta be a Zuoz. Quel di chamina il cortegi intuorn ils bügls da la vschinauncha. Al di da Chalandamarz glivra il cortegi cun schlupper la geischla (eir pels "vegls") sülla plazza davaunt la chesa cumünela. Il zievamezdi e la saira ho alura lö il bal da Chalandamarz, inua cha vain suto e chanto.

San Gian

Ün oter cult pajaun da früttaivlezza chi s'ho mantgnieu fin al di d'hoz es l'üsaunza da San Gian (Giovannes Battista). El vain festagio als 24 gün intuorn il solstizi. Quel di perseguiteschan ils mats a las mattas e squittan cun lur squittas d'ova.

Pardunaunza

Pers si'importanza ho la Pardunaunza chi ho lö la terza dumengia d'avuost. Hozindi algorda be auncha il tir da Pardunaunza, organiso da la societed da tregants, a quist'üsaunza.

Architectura

Mürs da crap, fnestras in fuorma da padriöl, sgrafits

Mürs a da crap imposantas, fnestras pitschnas in fuorma da padriöl e sgrafits caracteristics intuorn ed intuorn:  Que chi voul esser üna chesa engiadinaisa genuina muossa caracter e determinescha daspö tschientiners l’aspet dal lö da vschinaunchas scu Zuoz. Suot il larg tet a piz univa il pur engiadinais pü bod sieu inter possess: Chesa d’abiter, stalla pel muvel, talvo, murütsch, chamineda ed ün davauntporta cuviert. L’entreda da la chesa tres üna porta principela orneda maina in sulèr e da lo illa chesa d‘abiter. Il sulèr serviva scu local da deposit e da lavur, la sted dafatta scu staunza da manger. Qualche s-chelin pü insü as riva in stüva – üna stüva pelpü tavlageda cun lain da dschember, l’oget da parada da mincha chesa engiadinaisa.

Ün’ulteriura particularited sun ils sgrafits – las decoraziuns plain fantasia vi dals mürs da las chesas. Ils ornamaints artistics vegnan sgrattos our da la liadüra auncha ümida.  Els resortan bain grazcha al contrast traunter cler e s-chür da duos differentas culuors da liadüra. La tecnica dal sgrafit deriva oriundamaing da l‘Italia ("sgraffiare" voul dir "sgratter"),  es però riveda in Engiadin’Ota già düraunt il 16evel tschientiner culs lavuraints migrants. Ella vain aunch’adüna applicheda.

Visitas guidedas e biblioteca

Visitas guidedas

Las visitas guidedas tres la vschinauncha, organisedas da l'infurmaziun turistica locala intermedieschan l'istorgia da Zuoz a las persunas interessedas e rendan attent a bgeras attracziuns.
Per annunzchas ed ulteriuras dumandas: 

Infurmaziun turistica 
+41 81 854 15 10

Caferama

Düraunt la visita i'l museum da cafè ed illa pü otsitueda brastularia da cafè da l'Europa vegnan Els a savair tuot davart la via dal cafè da la plaunta fin aint illa tazza (Chesa Cafè Badilatti).

www.cafe-badilatti.ch 

Biblioteca

La "Biblioteca La Plaiv" es üna biblioteca cumünela e da scoula chi sto a disposiziun a tuots, taunt als indigens scu eir als giasts. La biblioteca serva a la populaziun scu lö d'inscunter, educaziun, chüra da la cultura, divertimaint e per passanter il temp liber.

Ulteriuras infurmaziuns:
www.facebook.com​​​​​​​

Contact
Biblioteca La Plaiv
Stradun 100
CH-7524 Zuoz
T +41 81 851 23 39
biblioteca@zuoz.ch

Uraris d'avertüra
lündeschdi - venderdi                  
15:00 - 18:00 h


 

Catalog online:
www.bibliotheken-gr.ch

Sur Pasqua es la biblioteca serreda:
Venderdi sench, 29.03.2024, serro
Sanda, 30.03.2024, serro
Dumengia da Pasqua, 31.03.2024, serro
Firo da Pasqua, 01.04.2024, serro
Mardi, 02.04.2024, uras d'avertüra normelas

 

A+
A-