"Allegra" es ün salüd allegraivel chi vain druvo in tuot l'Engiadin'Ota. Cun tuotta radschun, causa cha sü cò s'ho tuot per esser cuntaint: Üna bella cuntredgia natürela chi's unischa cun üna cultura plaina da vita. Ultra da que pisseran üna granda spüerta ed evenimaints da sport da format mundiel düraunt tuot l'an per üna varieted attractiva chi inchaunta a giasts ed indigens. Immez as rechatta Zuoz, üna da las pü bellas e bain mantgnidas vschinaunchas da l'Engiadina.

La vschinauncha da Zuoz es hozindi ün exaimpel prezius d'ün lö rumauntsch chi ho pudieu salver ils testimonis da sieu passo plain evenimaints fin i'l temp d'hozindi. La plazza cumünela imposanta cun l'ustaria da drettüra Crusch Alva, la baselgia San Luzi cul clucher marcant, las chesas Planta e las chesas d'abiter cultivedas daun ün'apparentscha impreschiunanta a quista vschinauncha bain mantgnida in Engiadin'Ota. Il grand numer da chesas nöblas culs tipics balcuns torts engiadinais e’ls ornamaints da sgrafit do in ögl. Eir la chapella romanica tardiva da San Bastiaun e la pitschna chapella gotica Santa Chatrigna imbellischan la vschinauncha.

Plan da lö

• 15 a. Chr. La Rezia e l’Engiadina vegnan suottamissas dals Romauns (campagna militera da Drusus e Tiberius, figliasters da l’imperatur Augustus).
• 284 z. Chr. Spartiziun da la Rezia in Rezia prima cun Cuira ed in Rezia secunda cun Augsburg scu lö d’administraziun.
• 493 Theoderich, raig dals Ostrogots, suottametta ils Romauns ed occupa la Rezia e l’Italia.
• 536 Rezia suot Theudebert, raig dals Francs.
• 806 Carl il Grand divida la pussaunza in üna pussaunza profana ed üna pussaunza clericala. Illa Rezia do que be auncha duos cuntedis: Rezia Superiura e Rezia Inferiura, separedas tres la Landquart e la chadagna dal Reticon.
• 831 Il pled "Endena" (Engiadina) figürescha la prüma vouta in ün documaint
• 843 Edict da Verdun: La Rezia prima vo a Ludvig il Tudas-ch (temp da regenza 843-876). Introducziun da la constituziun dals Francs – fin allò valaiva il dret romaun.
• 1137-1139 L’uvas-ch Conrad I acquista l’Engiadin’Ota dal cunt da Gamertingen-Achalm. Già pü bod possedaiva l’uvas-chia da Cuira il bain Dorta, situo illa part da la vschinauncha cul medem nom. Tres quista cumpra es Zuoz dvanto per var 400 ans lö centrel da l’autorited da l'uvas-ch in Engiadin’Ota. La giurisdicziun criminela suottastaiva a l’uvas-ch da Cuira. El gniva duos voutas l’an al di da San Gian ed al di da San Michel sur l’Alvra a Zuoz. Bainbod però mnaivan landammas da l'uvas-ch ils dis da drettüra, fin cha quists drets sun gnieus surdos al pövel.
• 1367 Fundaziun da la Lia da la Chadè a Zernez. Quist'uniun nu’s drizzaiva in prüma lingia cunter la suveranited da l'uvas-ch, dimpersè cunter la predominanza austriaca. Ils da Habsburg vaivan conquisto il Tirol e possedaivan vasts drets in Engiadina Bassa.
• 1462 Culla charta dals tschinch sagels as do l’Engiadin’. Ota üna prüma constituziun. Zuoz resta lö da tribunel criminel.
• 1499, 22 meg Battaglia da Chalavaina (Guerra svabaisa). Ca. 6'000 Grischuns e confederos guadagnan cunter ün’armeda da ca. 15'000 guerriers da l’imperatur romaun Maximilian I.
• 1499, 8 gün Ün‘armeda nouva da l’imperatur Maximilian I suot il cumand dal cunt Hans von Sonnenberg iniziescha üna campagna militera da rapina e da vendetta. 6‘000 fin 8'000 homens chaminan dal Vnuost a Livigno e da lo sur il Pass da Chaschauna in Engiadin’Ota. Ils abitants da Zuoz e da S-chanf impizzan lur chesas e fügian illas muntagnas (las otras vschinaunchas vegnan desdrüttas dals sudos). Tres quista tactica da la «terra arsa» nu chattan ils inimihs üngüna nudritüra e vegnan sfurzos da’s retrer.
• 1524 I. artichel da Glion – prouva d’üna refuorma interna da la baselgia.
• 1526 II. artichel da Glion – Ils drets da la baselgia catolica e da l’uvas-ch vegnan limitos fich ferm. Aboliziun da püssas clostras. Zieva cha l’uvas-chia vaiva pers culs artichels da Glion ils ultims drets feudels, e que surtuot i’l territori da las Trais Lias, d‘eira l’Engiadin’Ota dvanteda commebmer suveraun dal Stedi liber da las Trais Lias (Lia da la Chadè 1367, Lia Grischa 1424, Lia da las desch Drettüras 1436).
• 1552 Refurmaziun a Zuoz tres l’exponent il pü important in Grischun, l’umanist Zuozingher Gian Travers (1483-1563). El d’eira eir cumandant da truppas, administradur da las Trais Lias in Vuclina, politiker ed iniziant da la lingua scritta rumauntscha.
• 1577 Guerra da fuorcha traunter Zuoz e Samedan.
• 1629 Pestilenza in Engiadin’Ota.
• 1650-1850 Emigraziun industriela e commerciela d’üna granda part da la populaziun masculina, impustüt in Italia dal Nord e dal Süd, in Frauntscha ed in Russia (ils cuntschaints pastiziers). Ils raps guadagnos onestamaing cun granda diligenza scu eir la spargnuosezza haun pussibilto a qualchedün üna saira da la vita sainza pissers in sia veglia patria. Our da las vschinaunchas d’Engiadin’Ota as fuorman las ündesch vschinaunchas territorielas autonomas dal Circul d’Engiadin‘Ota d‘hozindi. Zuoz d’eira fin al principi dal 19. tschientiner chapitela da l’Engiadin’Ota cun la mastralia sün Plaz.
• 1878 Culs statüts dals 6 meg 1878 fo Zuoz il prüm pass in direcziun da la vschinauncha politica d'hoz.

• 1139 Prüm manzun documento da la pravenda granda Zuoz (Plaiv).
• 1200 Fabrica d’üna baselgia granda chi serva eir a las vschinaunchas chantunaisas (ils plauns dal clucher existent e’ls mürs da la nev da la baselgia cun sias arcadas orvas da la baselgia da San Luzi derivan da quel temp).
• Intuorn 1250 Fabrica da la chapella da San Bastiaun, documenteda però pür dal 1472.
• 1446 Prüm manzun documento da la baselgia Sencha Chatrigna.
• 1500 Zieva las guerras da l’an 1499 traunter l’imperatur romaun Maximilian I e’ls Grischuns cumainza la reconstrucziun da Zuoz. I’l decuors dal 16 e dal 17evel tschientiner as fuorma il minz imposant da la vschinauncha chi s’ho mantgnieu fin al di d’hoz.
• 1507 Fabrica dal cor hexagonel ligermaing deangolo i’l stil gotic da la baselgia da San Luzi; la nev da la baselgia es gnida sureleveda e’l palintschieu sur da lain in stil romanic es gnieu rimplazzo d'ün vout da rait a quatter giufs.
• 1509/10 Reconstrucziun da la baselgia da Sencha Chatrigna. In quista baselgia haun lö daspö l’an 1901 ils cults divins catolics. L’an 1999 è’la gnida vendida a la plaiv catolica.
• 1826 Renovaziun da la baselgia da San Luzi.
• 1869 Fabrica da la scoula sün Plaz.
• 1874-1876 Fabrica da l’hotel Concordia, hozindi Posthotel Engiadina.
• 1876 Prüm sistem d’idrants modern cun rait da condots d’ova.
• 1892 Ulteriura renovaziun da la baselgia da San Luzi.
• 1899 Correctura da l‘En traunter Madulain e Zuoz.
• 1901 Fabrica da la punt sur l‘En tres l’indschegner da punts Robert Maillart.
• 1903 Prüma glüsch electrica a Zuoz.
• 1903 La viafier da l’Alvra riva a Samedan.
• 1904 Fabrica da l’internat per mats Lyceum Alpinum ("Chesa pitschna").
• 1909 Fabrica da la "Hygienische Schule Bellaria".
• 1909 Transfurmaziun da l’ustaria da drettüra Crusch Alva in ün hotel pitschen.
• 1911/12 Ulteriura renovaziun da la baselgia da San Luzi. 
• 1911/12 Fabrica da l‘hotel Castell.
• 1912/13 Fabrica dal stabilimaint principel dal Lyceum Alpinum.
• 1913 Inauguraziun dal traget da la Viafier Retica Bever-Scuol.
• 1951 üna granda lavina giò dal Munt Albanas ho desdrüt 4 chesas d’abiter, ho chaschuno ulteriurs dans vi da 28 stallas e chesas ed ho purto la mort a 5 persunas. Sün que s’ho fabricho repars da lavina sün Albanas düraunt ils prossems ans (20 schner).
• 1951 Restoraziun cumplessiva da la chapella da Sencha Chatrigna.
• 1953 Prüm runel da skis sül Munt Albanas.
• 1961 Incendi i’l hotel Castell cun destrucziun da la tipica tuorina cul tet da tschiguolla.
• 1962 Fabrica dal runel da skis Crasta.
• 1964 Prüma planisaziun cumünela.
• 1965 Üna lavina gigantesca giò da las costas da la Val Buera desdrüa il runel da Crasta, dannagescha qualche chesas e’s ferma tar la Chesa Cordett (28 marz).
• 1967 Fabrica dal runel da skis Pizzet.
• 1968 Üna granda lavina da la Val Buera desdrüa üna chesa e’l sunteri.
• 1968-1971 Fabrica d’ün cuntschet da terra sü Pulvrera sur il God da Crasta.
• 1969 Prüm maraton da skis engiadinais cun böt a Zuoz.
• 1969 Prüm "Concours Hippique" a Zuoz.
• 1971 Incendi i’l hotel Crusch Alva (10 december).
• 1972 Introducziun dal dret dal vuscher e tscherner per duonnas.
• 1975 Fabrica dal Center da Dmura – convict per scolars.
• 1984-1986 Fabrica da la via da sviamaint S-chanf- Madulain. Fabrica dal runel da skis Survih.
• 1985 Renovaziun da l’Alp Timun.
• 1987 prüm marcho da vschinauncha (31 lügl). 
• 1987 L’ovazun la pü granda giò’l fuonz da la val daspö l’an 1888 (18 – 22 avuost).
• 1990 Renovaziun da la baselgia da San Luzi.
• 1990 Renovaziun da l‘Alp Belvair.
• 1994 Fabrica dal prüm indriz da fer naiv. 
• 1994 Fabrica dal "Center Sur En".
• 1995-2000 Revisiun da la planisaziun cumünela.
• 1996 Fabrica da l’implaunt electric Albanas (installaziun d’üna pitschna turbina electrica per prodür energia illa rait d’ova portabla).
• 1996 Prüm maraton engiadinais dad inline.
• 1996 Planisaziun d’ün nouv concept pels implaunts da las scoulas cumünelas.
• 1997 Planisaziun d’üna plazza da golf da 18 fouras da la vart dretta da l’En.
• 1997 Acquist da la "Bellaria" tres la vschinauncha.
• 1998 Planisaziun d’ün ingrandimaint dals implaunts da skis (Val Viroula).
• 1998 Planisaziun d’üna revitalisaziun dal biotop San Batrumieu.
• 1999 Fabrica da la pista d’inline La Punt Chamues-ch - S-chanf.
• 1999 Fundaziun da la TOP (Tourismusorganisation La Plaiv) e da la WOP (Wirtschaftsorganisation La Plaiv).
• 2003 Fusiun dals pumpiers La Plaiv.
• 2003 Dischlocaziun da la Scoula La Plaiv SFM aint il Lyceum (contrat per 10 ans). 
• 2003 Inauguraziun da la plazza da golf (7 gün).
• 2004 Revisiun da la constituziun cumünela.
• 2004 Giubileum 100 ans Lyceum Alpinum Zuoz
• 2004 Renovaziun da la baselgia da San Luzi (reparatura dals maungels da la renovaziun 1990). 
• 2004 Fabrica dal parkegi Plagnoula. 
• 2004 Fabrica da la Residenza Chastlatsch tar l'Hotel Castell.
• 2005 Introducziun da la zona da planisaziun cun prolungiaziun fin 2007.
• 2006 Inauguraziun da las s-chabelleras Chastlatsch e Pizzet.
• 2007 Festa d’inauguraziun dal proget da revitalisaziun da l’agna San Batrumieu (3 november). 
• 2007 Fabrica da la Via S-charlattina.
• 2007 Fundaziun da l’organisaziun da turissem St. Moritz Engadin.
• 2007 Acquist da la parcella 2323 giò‘n Dorta tres la vschinauncha (per fabricher prümas d’abitaziuns per indigens).
• 2007 Appruvaziun da la ledscha davart il promouver la fabrica da prümas abitaziuns e limiter la fabrica d'abitaziuns secundarias.
• 2008 40evel Concours Hippique Zuoz.
• 2009 Renovaziun/sanaziun da la chesa da scoula Plaz.
• 2010 Revisiun parziela constituziun cumünela.
• 2011 Renovaziun da la Chesa cumünela.
• 2011 Finischun salascheda arduonda plazza cumünela.
• 2012 Transfurmaziun da la sela d’equitaziun i’l nouv lavoratori cumünel cun büros e studios.
• 2013 Questiunari e proget Zuoz 2020.
• 2014 Sanaziun simpla da la plazza da scoula.
• 2014 Rimplazzamaint runel Albanas, avertüra nouva s-chabellera Albanas.
• 2015 Revisiun parziela constituziun cumünela.
• 2016 Construcziun dal parkegi Centrel.
• 2017 Avertüra parkegi Centrel (1. gün 2017)
• 2017 Construcziun sela Pradels/Concours
• 2017 Construcziun lingia da chalur a distanza Vuorcha-Curtinellas
• 2018 Construcziun d'üna rait da fibra optica
• 2019 Giubileum 100 ans Lia Rumantscha
• 2019 Giubileum 50 ans Concours Hippique
• 2020 Attach chalur distanta Chesa da Scoula Primara e Chesa Cumünela
• 2023 Giubileum 100 ans Zuoz Club (Alumni dal Lyceum Alpinum Zuoz)
• 2023 Giubileum 100 ans plazza AI (plazza a l'En dal Lyceum Alpinum Zuoz per Cricket ed oters sports)
• 2024 Nouva furmaziun da la plazza da scoula cun tualettas publicas

Zuoz vain manzuno per la prüma vouta in ün documaint dal cumanzamaint dal 9evel tschientiner. I'l urbari dals bains imperiels dal temp da Ludvig il Pietus (temp da regenza 814 fin 840) sun registredas las impostas cha las suostas dal raig da Segl, Zuoz ed Ardez vaivan da pajer. Il nom "Zuoz" dess avair sias rischs i'l pled latin "subtus", rumauntsch "suot" u "sut" (suosta suot in cunguel cun quella sura a Segl). Eir la denominaziun "suosta" chi deriva d'üna risch latina pudess avair gieu influenza sülla furmaziun dal nom. Ad es però eir pussibel cha'l nom as referescha a la nouva vschinauncha chi s'ho furmeda intuorn la baselgia da San Luzi ed intuorn la taverna (hoz Crusch Alva). Oriundamaing as rechattaiva la colonia dal temp da bruonz nempe sül muot Chastlatsch sur l'hotel Castell.

Ün'explicaziun pü nouva da Linus Brunner disch cha Zuoz deriva da l'accadic "ZUZU" = "terrain da channa" ("Rohrdickicht"). Fin hoz nu d'eiran ils linguistics buns da classificher precis la lingua retica. A do differentas teorias davart sieu origin e sia appartgnentscha, ma üngüna nun es cumpruveda. L'explicaziun dal toponim Zuoz cha Brunner furnischa as basa sün sia teoria cha'l retic d'eira üna lingua semitica e d'eira il pü dastrusch paraint cul accadic, dimena cul semitic orientel. Quista explicaziun etimologica es dimena ün' explicaziun pussibla dal toponim, chi nun es però cumpruveda.

Balastèr, Danz, Geer, Jecklin, Juvalta, Raschèr, Roedel, Salis, Schech, Schucan, Travers, von Planta, Wiezel

Scu eir il rest da l'Engiadin'Ota ho Zuoz in media passa 300 dis da sulagl l'an. La temperatura media es co pü ota cu que chi correspundess a l'otezza dal lö, ils gods creschan varsaquaunts meters pü insü cu in otras valledas alpinas da listessa largezza e'l cunfin inferiur da la naiv eterna as rechatta pü ot sü.

Particularited dal clima

La pusiziun vi da la spuonda dal süd regla a l'Engiadin'Ota il clima chod da l'Italia düraunt la sted. La valleda vasta, avierta amplamaing al sulagl vers südvest, pussibiltescha üna radiaziun intensiva e choda grazcha a l'atmosfera püra. Melgrô que nu do que chaluors insupportablas da sted, già cha cun bell'ora no dal südvest adüna il vent da Malögia chi rinfras-cha.

Cun qualche exaimpel as lascha caractariser meglder il clima cu cun tabellas. Da pü bod gniva dafatta cultivo graun fin sün 1'950 m s.m., intaunt cha i'l nord dal Vnuost crescha quel be fin 1'200 m s.m. Tuot ils factuors dal clima, l'otezza sün bod 1'800 m s.m., l'ajer fin, praticamaing liber d'allergens, chi'd es adüna in muvimaint scu eir ils ferms razs dal sulagl e la bellezza da la cuntredgia haun ün effet sül organissem da l'umaun. Que provochescha üna stimulaziun da tuot il corp, impustüt da la respiraziun, la circulaziun, la furmaziun dal saung e dal bainesser in generel. L'Engiadin'Ota as rechatta tenor la repartiziun dals lös da cura climatics in Svizra in üna regiun cun ün clima chi stimulescha intensivmaing. Il clima alpin ho influenza favuraivla sün differentas malatias.

Bun da savair: La temperatura d'inviern in Engiadina s'amunta in media a -9 gros Celsius. La not paun cruder las temperaturas suot -20 gros pervia dal clima süt - in favrer s'amunta l'ümidited da l'ajer in media a 57% - ma que nu vain resentieu pü fraid cu ca. -6 gros in regiuns cun ün ajer pü ümid.